Trong quá trình xâm lược và cai trị Việt Nam mà mục đích chính là khai thác và bóc lột. Từ rất sớm, thực dân Pháp đã tìm cách kiểm soát vấn đề tài chính và tiền tệ.

     Bằng chứng là từ khi chiếm được thành Gia Định (2/2859), thực dân Pháp đã cho sử dụng đồng France (đồng quan Pháp) trong sinh hoạt, giao dịch buôn bán. Tuy nhiên, từ trước đó, Bến Nghé – Sài Gòn đã là khu vực thương mại quốc tế sầm uất thu hút nhiều thương nhân nước ngoài nên trên danh nghĩa, đồng tiền chủ đạo ở đây là đồng tiền nhà Nguyễn, còn trên thực tế có nhiều đồng tiền được sử dụng mà thông dụng nhất là đồng tiền con cò (tiền Mehico).

     Như vậy, trong buổi đầu mới làm chủ Bến Nghé – Sài Gòn, thực dân Pháp phải tạm chấp nhận tình trạng nhiều đồng tiền cùng song song tồn tại.

     Từ năm 1875 (sau khi “nắn gân” nhà Nguyễn bằng việc hạ thành Hà Nội năm 1873 và nhất là sau khi buộc nhà Nguyễn phải cắt 6 tỉnh Nam Kỳ cho Pháp làm thuộc địa năm 1874), thấy rằng đã có thể nắm chắc trong tay phần thắng quân sự nên chính phủ Pháp quyết định thành lập Ngân hàng Đông Dương (NHĐD) nhằm giành độc quyền phát hành tiền tệ cho chính quyền thuộc địa, loại bỏ thế lực của các đồng tiền khác.

     Sự ra đời của NHĐD và sự điều hành ngân hàng này của giới tài phiệt trong những năm sau đó đã tạo điều kiện cho thực dân Pháp nắm được toàn bộ nền tài chính tiền tệ ở Đông Dương, đồng thời “bóp chết” đồng tiền con cò cũng như đồng tiền “yếu ớt” của nhà Nguyễn.

     Hiện nay, theo chúng tôi, việc nghiên cứu về tiền tệ tài chính thời Pháp thuộc có lẽ vẫn còn mang ý nghĩa thực tiễn, ít ra là đối với cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực này, song vấn đề này vẫn chưa được quan tâm thỏa đáng. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu từng đồng tiền riêng lẻ do NHĐD phát hành cũng cần được đặt ra, bởi trước hết, vì chúng ta là những di vật lịch sử, là chứng tích một thời kì đau thương của dân tộc. mặt khác, vì chúng ta là vật ngang giá, có vai trò trong hệ thống thanh toán cũng như trong nền kinh tế đương thời.

     Gần đây đã có một số bài viết lẻ tẻ về vấn đề tiền tệ thời Pháp thuộc, đặc biệt là công trình “100 năm tiền giấy Việt Nam”. Về nội dung, công trình này mới chỉ dừng lại ở mức giới thiệu sưu tập tiền giấy, còn về tiền xu, tiền kim loại – một mảng không thể thiếu của vấn đề tiền tệ vẫ chưa được đề cập đầy đủ. Với mục đích góp phần nghiên cứu tiền kim loại thời thuộc Pháp, bài viết này xin được giới thiệu một tiêu bản tiền bằng đồng được đúc năm 1879 và có lẽ là một trong những đồng tiền đầu tiên do NHĐD phát hành.

     Đồng tiền xu bằng đồng, ghi niên đại 1879 hiện lưu giữ tại BTLSVN – TP.HCM có một số đặc điểm sau:

     - Đồng tiền có hình dáng tròn, lỗ vuông ở giữa, đường kính 20mm, cạnh lỗ vuông rộng 5mm. mặt tiền có hàng chữ COCHINCHINE FRANCAISE (Nam Kỳ thuộc Pháp) được đúc nổi bằng chữ in hoa, thân chứ cao 2mm, đọc từ trái sang phải theo vành chu vi, trình bày cân đối. Phía dưới cạnh lỗ vuông là dòng ghi niên đại 1879 có kí hiệu chữ A cực nhỏ. Lưng liền ghi chữ Hán đọc từ phải sang trái, gồm 6 chữ  “Đại Pháp Quốc Chi An Nam” (An Nam thuộc nước Đại Pháp). Dòng chữ trên được chia làm 2 đoạn, mỗi đoạn 3 chữ đối xứng nhau qua cạnh phải và cạnh trái lỗ vuông. Cạnh trên và cạnh dưới lỗ vuông có 2 chữ “Đương Nhị” nghĩa là giá trị 2.

Hình ảnh 2 mặt trước, sau đồng tiền Đông Dương 1879